భారతదేశంలో అవినీతి ఎప్పటినుంచో రాజకీయ వ్యవస్థలో పెద్ద సమస్య. సాధారణ ప్రజల నుండి పెద్ద వ్యాపారాల వరకు, ప్రభుత్వంలో అవినీతి నిరోధానికి కఠినమైన చట్టం ఉండాలన్న డిమాండ్ చాలాకాలంగా వినిపిస్తూనే ఉంది. ఈ పోరాట ఫలితంగానే లోక్పాల్ మరియు లోకాయుక్త చట్టం వెలువడింది.
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!ఈ ప్రత్యేక నివేదికలో, లోక్పాల్, లోకాయుక్త అంటే ఏమిటి, ఎందుకు ఏర్పడ్డాయి, వాటి అధికారాలు, సమస్యలు, ప్రస్తుత పరిస్థితి అనే అంశాలపై వివరంగా చూద్దాం.
నేపథ్యం – అన్నా హజారే ఉద్యమం నుండి చట్టం వరకు
1960లలోనే కేంద్ర, రాష్ట్ర స్థాయిలో అవినీతి వ్యతిరేక అంబుడ్స్‌మన్‌ను ఏర్పాటు చేయాలని శాసనసభ కమిటీలు సిఫార్సు చేశాయి. కానీ ఇది పుస్తకాలకే పరిమితమైంది.
2011-12లో అన్నా హజారే నేతృత్వంలో “ఇండియా అగైనెస్ట్ కరప్షన్” ఉద్యమం దేశాన్ని కుదిపేసింది. లక్షలాది మంది వీధుల్లోకి వచ్చి లోక్పాల్ చట్టం కోసం నినదించారు. అర్వింద్ కేజ్రీవాల్, ప్రశాంత్ భూషణ్ లాంటి నేతలు కూడా ఆ ఉద్యమానికి మద్దతు ఇచ్చారు.
ఈ ఒత్తిడి ఫలితంగానే లోక్పాల్ మరియు లోకాయుక్త చట్టం, 2013 పార్లమెంట్ ఆమోదించింది. ఇది 2014 జనవరి 16న అమల్లోకి వచ్చింది.
లోక్పాల్ అంటే ఏమిటి?
-
లోక్పాల్ అనేది జాతీయ స్థాయి అవినీతి నిరోధక సంస్థ.
-
ప్రధాని, కేంద్ర మంత్రులు, ఎంపీలు, కేంద్ర ప్రభుత్వ ఉద్యోగులపై వచ్చిన అవినీతి ఆరోపణలను విచారించగలదు.
-
ఒక చైర్‌పర్సన్ + 8 సభ్యులు ఉంటారు. వీరిలో కనీసం 50% మంది SC/ST/OBC, మైనారిటీలు, మహిళలు ఉండాలి.
నియామకం
-
భారత రాష్ట్రపతి వీరిని నియమిస్తారు.
-
సెలక్షన్ కమిటీలో:
-
ప్రధానమంత్రి
-
లోక్‌సభ స్పీకర్
-
లోక్‌సభ ప్రతిపక్ష నేత
-
భారత ప్రధాన న్యాయమూర్తి (లేదా ఆయన నామినేట్ చేసిన సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తి)
-
రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేసే ఒక ప్రసిద్ధ న్యాయవేత్త ఉంటారు.
-
లోకాయుక్త అంటే ఏమిటి?
-
లోకాయుక్త అనేది రాష్ట్ర స్థాయి అవినీతి నిరోధక సంస్థ.
-
ముఖ్యమంత్రి, రాష్ట్ర మంత్రులు, ఎమ్మెల్యేలు, రాష్ట్ర ప్రభుత్వ అధికారులపై విచారణ చేయగలదు.
-
నియామకం గవర్నర్ ద్వారా, హైకోర్టు చీఫ్ జస్టిస్ మరియు ప్రతిపక్ష నేత సలహాతో జరుగుతుంది.
లోక్పాల్ – లోకాయుక్త అధికారాలు
-
అధికార పరిధి: ప్రధాని (కొన్ని పరిమితులతో), మంత్రులు, ఎంపీలు, అధికారులు మీద విచారణ.
-
సీబీఐ పర్యవేక్షణ: సీబీఐను కేసులు విచారించమని ఆదేశించగలదు.
-
ఆస్తుల సీజ్: అవినీతితో సంపాదించిన ఆస్తులను తాత్కాలికంగా అటాచ్ చేయగలదు.
-
కాలపరిమితి విచారణ: ప్రాథమిక విచారణ 90 రోజుల్లో, పూర్తి విచారణ 6 నెలల్లో (గరిష్టంగా 1 సంవత్సరం).
-
విసిల్‌బ్లోయర్ రక్షణ: అవినీతి బయటపెట్టినవారికి రక్షణ కల్పిస్తుంది.
ఎందుకు అవసరం?
-
భారతదేశం గ్లోబల్ కరప్షన్ ఇండెక్స్‌లో తరచూ వెనుకబడుతుంది.
-
2G, కోల్ స్కామ్, కామన్వెల్త్ స్కామ్ వంటి అవినీతి కేసులు ప్రజల్లో ఆగ్రహం కలిగించాయి.
-
ప్రజాస్వామ్యంపై విశ్వాసం నిలబెట్టడానికి స్వతంత్ర, న్యాయమైన సంస్థ అవసరం.
సమస్యలు – విమర్శలు
-
నియామకంలో ఆలస్యం: 2014లో చట్టం వచ్చినా, మొట్టమొదటి లోక్పాల్ 2019లోనే నియమితులయ్యాడు.
-
ప్రధానిపై పరిమితులు: జాతీయ భద్రత, విదేశీ సంబంధాల విషయంలో ప్రధాని మీద విచారణ చేయలేరు.
-
స్వతంత్ర శక్తి లోపం: లోక్పాల్‌కు స్వంత దర్యాప్తు విభాగం లేదు. సీబీఐపై ఆధారపడాల్సి వస్తుంది.
-
రాజకీయ జోక్యం: సెలక్షన్ కమిటీ రాజకీయ ఆధీనంలో ఉంటుందని విమర్శలు.
-
ప్రజల అవగాహన లోపం: చాలామందికి లోక్పాల్/లోకాయుక్తలో ఫిర్యాదు ఎలా చేయాలో తెలియదు.
తాజా పరిణామాలు
-
గత కొన్నేళ్లలో వేలాది ఫిర్యాదులు వచ్చాయి. కానీ అనేకం పరిధిలో లేవని కొట్టివేయబడ్డాయి.
-
సుప్రీంకోర్టు అన్ని రాష్ట్రాలు లోకాయుక్త ఏర్పాటు చేయాలని ఇప్పటికే ఆదేశించింది.
నిపుణుల వ్యాఖ్యలు
-
జస్టిస్ పినాకి చంద్ర ఘోష్ (మొదటి లోక్పాల్): “లోక్పాల్ ఉద్దేశ్యం ఇతర సంస్థలను భర్తీ చేయడం కాదు, వాటి పనిని బలోపేతం చేయడమే.”
-
ప్రశాంత్ భూషణ్ (పౌర ఉద్యమకారుడు): “స్వంత దర్యాప్తు విభాగం లేకుంటే లోక్పాల్ పళ్లు లేని పులి అవుతుంది.”
ప్రజల పాత్ర
-
స్పష్టమైన అవినీతి ఆధారాలతో ఫిర్యాదులు చేయాలి.
-
RTI ద్వారా సమాచారం సేకరించాలి.
-
రాష్ట్రాల్లో లోకాయుక్త పనిచేయకపోతే ఒత్తిడి తేవాలి.
లోక్పాల్ మరియు లోకాయుక్త ఏర్పాటే ప్రజా ఉద్యమం విజయానికి నిదర్శనం. ఇవి నిజంగా సమర్థంగా పని చేస్తే భారత ప్రజాస్వామ్యంలో అవినీతి వ్యతిరేక పోరాటానికి పెద్ద అడ్డుగోడగా నిలుస్తాయి.
కానీ కాగితాలపై చట్టం ఉండడం సరిపోదు. బలమైన రాజకీయ సంకల్పం, ప్రజా ఒత్తిడి, న్యాయవ్యవస్థ పర్యవేక్షణ ఉండాలి. అప్పుడే లోక్పాల్ – లోకాయుక్త నిజమైన “ప్రజా పహరాదారులు” అవుతాయి.
