భారత ప్రజాస్వామ్యం బలంగా నిలవడానికి పారదర్శకత అత్యవసరం. ఈ పారదర్శకతకు మూలం సమాచార హక్కు (Right to Information – RTI) చట్టం 2005. ఈ చట్టం వల్ల ప్రతి పౌరుడు ప్రభుత్వాన్ని ప్రశ్నించే హక్కు పొందాడు. రేషన్ కార్డ్ ఆలస్యం నుంచి పెద్దస్థాయి అవినీతి వరకు— RTI ద్వారా ఏ పౌరుడైనా తన ప్రశ్నకు సమాధానం కోరవచ్చు.
RTI చరిత్ర: ఎందుకు అవసరమైంది?
1990 లలో పౌరసమాజం, ఉద్యమకారులు ప్రభుత్వ రహస్యతను సవాలు చేయడం ప్రారంభించారు. “సమాచారం ప్రజలది, దాన్ని దాచలేరు” అన్న నినాదంతో ఉద్యమాలు జరిగాయి. ఫలితంగా 2005లో పార్లమెంట్ RTI Actని ఆమోదించింది. ఇది భారత ప్రజాస్వామ్యానికి ఒక మలుపు.
RTI ద్వారా ఏమి అడగవచ్చు?
ప్రభుత్వ ఖర్చులు, టెండర్లు, కాంట్రాక్టులు
అభివృద్ధి పనుల స్థితి
రేషన్, పింఛన్, స్కాలర్‌షిప్ ఫైల్ వివరాలు
పోలీస్, రెవెన్యూ, మున్సిపాలిటీ రికార్డులు
ఆరోగ్య, విద్య, పర్యావరణానికి సంబంధించిన సమాచారం
అడగలేని సమాచారం:
దేశ భద్రత, సైన్యం, గూఢచారి సంస్థల రహస్య సమాచారం. కానీ పౌరుల హక్కులు ఉల్లంఘనకు సంబంధించిన వివరాలు మినహాయింపులో రావు.
RTI ఎందుకు ముఖ్యం?
అవినీతి బహిర్గతం: రోడ్డు పనుల్లో అవినీతి, ప్రభుత్వ నిధుల దుర్వినియోగం వెలుగులోకి వస్తాయి.
ప్రజల శక్తి: సామాన్యుడికి కూడా ప్రభుత్వాన్ని ప్రశ్నించే హక్కు ఉంటుంది.
ప్రజాస్వామ్య బలం: పౌరులు పాలనలో భాగస్వాములు అవుతారు.
జవాబుదారీతనం: అధికారులు నిర్లక్ష్యం చేయలేరు.
RTI ఎలా దాఖలు చేయాలి?
PIO (Public Information Officer) గుర్తించండి – సంబంధిత శాఖలోని అధికారి.
అప్లికేషన్ రాయండి – పేరు, చిరునామా, అడిగే సమాచారం స్పష్టంగా రాయాలి.
ఫీజు చెల్లించండి – ₹10 IPO/DD రూపంలో. BPL వారికి ఫీజు లేదు.
సమాధానం సమయం – 30 రోజుల్లోపు, అత్యవసర పరిస్థితుల్లో 48 గంటల్లోపు.
ఆన్‌లైన్ RTI దాఖలు
–rtionline.gov.in పోర్టల్ ద్వారా కేంద్ర ప్రభుత్వ శాఖలకు RTI ఇవ్వొచ్చు.
– కొన్ని రాష్ట్రాలకు తమ స్వంత పోర్టల్స్ ఉన్నాయి.
విజయవంతమైన RTI ఉదాహరణలు
UPలో ఒక రైతు RTI వేసి తన పింఛన్ ఫైల్ ఆలస్యం ఎందుకు జరుగుతోందో బయట పెట్టాడు. ఫలితంగా 200 మంది రైతులకు పెండింగ్ పింఛన్లు వెంటనే వచ్చాయి.
ముంబైలో ఒక NGO RTI ద్వారా మున్సిపాలిటీ ఖర్చులు బయటపెట్టింది. దాంతో పెద్ద అవినీతి స్కాం వెలుగులోకి వచ్చింది.
విద్య రంగంలో స్కూల్ ఫండ్స్ వినియోగంపై RTI వేసి గ్రామస్థులు డబ్బు వేరే దారి మళ్లించబడిందని నిరూపించారు.
RTI సవాళ్లు
అధికారులు ఆలస్యంగా సమాధానం ఇవ్వడం.
అస్పష్ట సమాధానాలు.
దుర్వినియోగం – వ్యక్తిగత శత్రుత్వం కోసం RTI వాడటం.
కొన్నిసార్లు RTI యాక్టివిస్టులపై బెదిరింపులు కూడా ఎదురవుతున్నాయి.
ముగింపు
RTI సాధారణ చట్టం కాదు. ఇది ప్రజాస్వామ్యానికి ఆక్సిజన్. ప్రజలు సరిగ్గా వాడితే, ఇది ప్రభుత్వ అవినీతిని అరికట్టే గొప్ప ఆయుధం. RTI అనేది పౌరుని హక్కు మాత్రమే కాదు—ప్రజాస్వామ్యానికి భరోసా.
FILE RTI ONLINE HERE
https://rti.telangana.gov.in/
– BY VEERAMUSTI SATHISH,MAJMC
READ IN TELUGU
RTI Online: Penalties, Punishment & Landmark Judgments Explained | Veeramusti Sathish