ఆర్డబ్ల్యుటిఐ చట్టాన్ని ఉల్లంఘించిన అధికారులకు కఠిన శిక్షలు తప్పవు – పౌరుల హక్కులను రక్షించే ఆయుధం”
ప్రజలకు సమాచారం తెలుసుకునే హక్కు రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 19(1)(a) ద్వారా హామీ ఇవ్వబడింది. ఈ హక్కును బలపరచడానికి 2005లో సమాచార హక్కు చట్టం (RTI Act) తీసుకొచ్చారు. కానీ, చాలామంది అధికారులు ఈ చట్టాన్ని నిర్లక్ష్యం చేస్తూ, పౌరులు అడిగిన ప్రశ్నలకు తప్పుదారి పట్టించే సమాధానాలు ఇస్తున్నారు లేదా సమాచారం దాచేస్తున్నారు.
ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో, సెంట్రల్ ఇన్ఫర్మేషన్ కమిషన్ (CIC) మరియు **స్టేట్ ఇన్ఫర్మేషన్ కమిషన్ (SIC)**లకు విస్తృతాధికారాలు ఉన్నాయి. అవి కేవలం సమాచారాన్ని ఇవ్వమని మాత్రమే కాదు, తప్పు చేసిన అధికారులపై కఠిన చర్యలు తీసుకునే శక్తిని కూడా కలిగి ఉన్నాయి.
ముఖ్య న్యాయ నిర్ణయాలు:
1. Lalita Kumari v. Govt. of UP (2014) – పోలీస్ స్టేషన్‌లో ఫిర్యాదు వచ్చిన వెంటనే, అది సంజ్ఞాపన (Cognizable offence) అయితే తప్పనిసరిగా FIR నమోదు చేయాలి అని సుప్రీంకోర్టు స్పష్టతనిచ్చింది.
2. Ministry of Railways v. Girish Mittal (Delhi HC, 2014) – తప్పుడు/తప్పుదారి పట్టించే సమాచారం ఇచ్చినా, కమిషన్ నేరుగా జరిమానా విధించవచ్చు అని ఢిల్లీ హైకోర్టు తీర్పు ఇచ్చింది.
3. Rakesh Kumar Singh v. Lok Sabha Secretariat (CIC, 2006) – తప్పు సమాచారం ఇవ్వడం అంటే సమాచారం ఇవ్వకపోవడమే. అటువంటి సందర్భాల్లో గరిష్ట జరిమానా విధించాలి అని CIC నిర్ణయించింది.
4. RK Jain v. DIT (CIC, 2007) – ఫస్ట్ అప్పిలేట్ అథారిటీ (FAA) తగిన విధంగా మాట్లాడే ఆర్డర్ ఇవ్వకపోవడం చట్టపరమైన బాధ్యతలో నిర్లక్ష్యంగా పరిగణించబడుతుంది.
జరిమానా మరియు పరిహారం:
జరిమానా (Penalty) – సంబంధిత PIO (Public Information Officer) వ్యక్తిగతంగా చెల్లించాలి. గరిష్టంగా ₹25,000/- వరకు విధించవచ్చు.
పరిహారం (Compensation/Punitive damages) – ఇది **అప్లికెంట్ (సమాచారం కోరిన పౌరుడు)**కు ఇవ్వాలి. RTI చట్టంలోని Sec. 19(8)(b) ప్రకారం, మానసిక హింస, సమయం వృథా, న్యాయం ఆలస్యం వంటివాటికి పరిహారం ఇవ్వాలని కమిషన్ ఆదేశించవచ్చు.
వ్యవస్థాత్మక మార్పులు అవసరం:
– పోలీస్ ఫిర్యాదులను తక్షణమే GD/FIRలో నమోదు చేయాలి.
– ఫిర్యాదుదారుకు సర్టిఫైడ్ కాపీలు ఇవ్వాలి.
– RTI అభ్యర్థులను బెదిరించే అధికారులపై కఠిన చర్యలు తప్పనిసరి.
RTI చట్టం ఒక సాధారణ చట్టం మాత్రమే కాదు; ఇది ప్రజాస్వామ్యాన్ని బలోపేతం చేసే శక్తివంతమైన ఆయుధం. ప్రతి పౌరుడు దీన్ని సక్రమంగా ఉపయోగించి, తప్పుడు అధికారులను బహిర్గతం చేస్తేనే పారదర్శకత, జవాబుదారీ పాలన సాధ్యం అవుతుంది.
